Bu sene yıl sonunda TÜFE oranı yüzde 44 veya 45 olur. Bir miktar daha düşer ve fakat yüzde 25 yüzde 30 seviyesinde kronikleşir. 2021 yılına gelinceye kadar 2018 yılı hariç, enflasyon yüzde 10 düzeyinde kronikleşmişti.
Türkiye neden enflasyonu çözemiyor?
Arjantin’de yıllık enflasyon Mart 2024’te yüzde 292 olmuştu. Kasım 2024’te yüzde 166’ya geriledi. Kasım ayı aylık TÜFE oranı yüzde 2,4 oldu. Bizde de bu orana yakın yüzde 2,24 oldu.
Arjantin’de 2023 son çeyreği ile 2024 birinci ve ikinci çeyreğinde eksi büyüme oldu. Ama 2024 üçüncü çeyreğinde GSYH, yüzde 3,9 oranında büyüdü.
Bizden daha ağır kriz yaşayan Arjantin, krizden çıkıyor, biz bocalıyoruz.
Arjantin'de 2023 sonunda, ekonomi profesörü olan ve bu alanda çok sayıda kitap yazmış olan Javier Milei, Devlet Başkanı seçildi.
Önce istikrar programı yaptı. Uluslararası Para Fonu (IMF)’den 44 milyar dolar kredi aldı. Devlette kronik aşırı harcamaları kısarak bakanlıkların sayısını yarıya indirdi. Kamuda 70 bin pozisyonu ortadan kaldırdı. Milei, kamu ihalelerini ve çeşitli sübvansiyonları askıya aldı.
1.Türkiye’de enflasyonun direnmesinin ilk nedeni, bir istikrar programı yapılmamış olması, kamu harcamalarında popülizmin ve israfın devam etmesidir.
2.Yalnızca para ve faiz politikası ile ekonomik istikrar sağlanmaz. Reel dengeleri de gözetmek gerekir. Başka bir ifade ile enflasyon arz- talep dengesizliğidir. Yalnızca talebi düşürmekle olmuyor. Arzı da artırmak veya düşürmemek gerekir.
Aşağıdaki grafik Merkez Bankası tarafından hazırlanmıştır. Bu sene harcama yoluyla GSYH’da yıllık büyümeye katkı açısından toplam talepte düşme oldu. Bu arada dış talepte artış oldu. 2023 ilk on ayında da ihracat yüzde 3,1 arttı. İthalat yüzde 7,1 azaldı.
Talep düştü ve fakat mal ve hizmet arzı da daraldı. Göstergeleri şöyledir;
*2024 yılı üçüncü çeyrekte Sanayi sektörü yüzde 2,2 oranında, imalat sanayi yüzde 2,8 oranında daraldı.
*Gayri safi sabit sermaye yatırımları, yüzde 0,8 oranında daraldı. Yatırımlarda daralma durgunluğa giden yoldur.
*İthalat 2024 on ayında yüzde 7,1 oranında daraldı.
MB talep kısıcı önlemler aldı ve fakat hükûmet reel sektör üstüne aşırı vergi yükü getirerek mal arzında daralma yarattı.
3.Türkiye bugüne kadar yaşadığı enflasyondan farklı bir enflasyon yaşıyor. Bir nedeni, verimlilik gibi yapısal sorunların birikmesi, diğer nedeni ise güven sorununun tırmanmış olmasıdır.
Güven sorunu, kurumsal devletin parti devleti olmasıdır. Sayın Cumhurbaşkanının aynı zamanda Ak Parti Genel Başkanı olması ve uygulama kurumsal devletin parti devleti olması için yeterli nedendir.
Devlet, merkezî devlet ve yerel yönetimlerden oluşur. Sayın Cumhurbaşkanı ‘partili olmayan belediyeleri silkeleyin’ diye devlette ayırım yaptı. Sermaye ürktü. Üretici ve tüketici güveni zedelendi.
Ayrıca demokrasi ve hukukun üstünlüğünde dünyada en fazla geri düşen ülkeler içindeyiz. Mülkiyet güvencesi tartışmalı olan bir ülkeye doğrudan yabancı yatırım sermayesi gelmez. Yerli sermaye çıkar. Yatırım ve üretim kapasitesi düşer.
Güven sorunu iktisadi ajanların rasyonel davranmasını önlüyor. Üretici ve satıcı geleceğinden endişe ediyor ve maliyet üstünde fiyat artışı yapıyor.
